Περίληψη
Στη μελέτη αυτή εξετάζουμε στοιχεία για την εκπαίδευση στην Κύπρο από το 1960 μέχρι το 2022. Τα στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας Κύπρου δείχνουν μεγάλη αύξηση στις σχολικές μονάδες προδημοτικής και μικρότερη αύξηση στα σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Στην προσχολική βαθμίδα ο μαθητικός πληθυσμός διαχρονικά αυξάνεται. Στις άλλες δύο βαθμίδες παρατηρούνται αυξομειώσεις με γενική τάση μείωσης στην πρωτοβάθμια και αύξησης στη δευτεροβάθμια. Ο αριθμός μαθητών ανά σχολείο μειώθηκε σημαντικά στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ενώ παρέμεινε σχετικά σταθερός στις άλλες βαθμίδες. Κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες αυξάνεται σταδιακά ο μαθητικός πληθυσμός σε ιδιωτικά ιδρύματα και στις τρεις βαθμίδες. Αυξάνεται επίσης το ποσοστό των μη Κυπρίων μαθητών. Οι αριθμοί εκπαιδευτικών αυξάνονται συστηματικά ξεκινώντας από το 1960, σε όλες τις βαθμίδες και περισσότερο στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση - παροδική στασιμότητα ή μείωση διαφάνηκε στις περιόδους μετά το 1974 και το 2010. Η γενική αυτή αύξηση σε αριθμό εκπαιδευτικών είχε σαν συνέπεια τη διαχρονική μείωση στον αριθμό μαθητών ανά εκπαιδευτικό και στις τρεις βαθμίδες. Για την τελευταία δεκαετία, ο δείκτης αυτός δεν διαφοροποιείται ιδιαίτερα από άλλες επιλεγμένες Ευρωπαϊκές χώρες για την προδημοτική και την πρωτοβάθμια, είναι όμως κάπως χαμηλότερος για τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.
Εισαγωγή
Πρόκειται για τη δεύτερη έκδοση της μελέτης του 2023, όπου μελετούμε στοιχεία για την εκπαίδευση στην Κύπρο από την προδημοτική μέχρι και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση1. Η μελέτη εμπλουτίστηκε όπου υπήρχαν με επιπλέον στοιχεία για την περίοδο προ του 2000 που φτάνουν ανάλογα με την περίπτωση, μέχρι και το 1960 (ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας), αλλά και με στοιχεία του έτους 2021-22. Η αντίστοιχη περσινή, καταπιανόταν με στοιχεία της περιόδου 2000-2021. Τα στοιχεία αντλούνται από τη Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου καθώς και από τη Eurostat. Αρχικά περιγράφονται τα στοιχεία για τις σχολικές μονάδες, ακολούθως για τους αριθμούς εκπαιδευτικών και μαθητών. Τέλος, γίνεται μια περιγραφή της εξέλιξης των δημόσιων έναντι των ιδιωτικών ιδρυμάτων σε συνάρτηση με τους αριθμούς Κύπριων και μη Κύπριων μαθητών.
_________________
1 Για πρακτικούς λόγους, η τριτοβάθμια εκπαίδευση θα αποτελέσει το αντικείμενο ξεχωριστής μελέτης το αμέσως επόμενο διάστημα.
Αριθμός σχολικών μονάδων
Τα στοιχεία περιλαμβάνουν τόσο δημόσια όσο και ιδιωτικά εκπαιδευτήρια (στην περίπτωση της προσχολικής βαθμίδας και τα κοινοτικά). Ειδικά για την περίοδο πριν το 1974, σημειώνουμε πως στα δημόσια σχολεία, περιλαμβάνονται όσα υπάγονταν στην Ελληνική Κοινοτική Συνέλευση Κύπρου (μέχρι το 1965) και ακολούθως στο Υπουργείο Παιδείας.
Στην περίοδο μεταξύ 1960-1973 παρατηρείται σημαντική αύξηση στον αριθμό των σχολικών μονάδων, ειδικά στην προσχολική1 (+543%) και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (+102%). Η τάση επιβεβαιώνει την έμφαση που δίνεται στην εκπαίδευση και την βελτίωση των κοινωνικών συνθηκών μετά την ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Μετά την τουρκική εισβολή, σημειώνεται βίαιη μείωση στον αριθμό σχολικών μονάδων σε όλες της βαθμίδες, κυρίως στην προδημοτική και πρωτοβάθμια εκπαίδευση (-41% και -31% αντίστοιχα).
Στα μετά το 1974 χρόνια λειτουργούν πολλά νέα σχολεία. Σε ότι αφορά την προδημοτική, η συμμετοχή στην εργασία όλο και μεγαλύτερου μέρους του γυναικείου πληθυσμού, δημιουργεί την ανάγκη περισσότερων προσχολικών μονάδων. Στο παρελθόν τα παιδιά μεγάλωναν στο σπίτι με τις μητέρες ή άλλα μέλη της οικογένειάς τους. Δεδομένου ότι όλο και περισσότερες νέες οικογένειες μετακινούνται στις πόλεις, παρατηρούνται δύο φαινόμενα:
1. Αυξάνεται σημαντικά ο αριθμός σχολείων προσχολικής από 80 το 1974 σε 572 το 1990 (+615%), και
2. Μειώνεται σταδιακά η ανάγκη δημοτικών σχολείων σε χωριά της επαρχίας, διότι πλέον ο μεγαλύτερος όγκος των μαθητών είναι στις πόλεις.
Σχολικές μονάδες της επαρχίας (κατά κόρον μικρότερες) διακόπτουν τη λειτουργία τους ή συμπτύσσονται σε περιφερειακά, ενώ λειτουργούν νέες μονάδες στις πόλεις (συνήθως μικρότερες σε αριθμό αλλά με μεγαλύτερο μέσο αριθμό μαθητών). Πέρα από μια μικρή και εν πολλοίς λογική αύξηση μεταξύ των ετών 1974 και 1979, τα δημοτικά σχολεία ακολουθούν ελαφρώς φθίνουσα πορεία. Από το 1998 και έπειτα, τα δημοτικά σχολεία τα τελευταία 14 έτη είναι περίπου σταθερά σε μεταξύ 360-370 μονάδων.
Μετακινούμενοι στις πόλεις, αλλάζουν πιο παραδοσιακά επαγγέλματα της υπαίθρου (όπως γεωργία και κτηνοτροφία) με εργασίες στην πόλη και ειδικά επαγγέλματα που συνδέονται με την παροχή υπηρεσιών (όπως για παράδειγμα εργασίες γραφείου, εμπορικές ή τουριστικές δραστηριότητες)2. Οι ανάγκες για εκπαίδευση αυξάνονται, ενώ μέχρι τότε το βασικό επίπεδο εκπαίδευσης ήταν είτε το δημοτικό ή το γυμνάσιο (αλλά όχι το λύκειο). Ως αποτέλεσμα οι εκπαιδευτικές μονάδες στη δευτεροβάθμια (γυμνάσια, λύκεια, τεχνικές σχολές), αυξάνονται συνεχώς από το 1974-75 μέχρι και το 2021-22 από 80 σε 167 σχολεία.
___________________________________
1 Δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία προσχολικής βαθμίδας για τα έτη 1961-1963
2 Έχουμε ασχοληθεί με το (μέγιστο) επίπεδο εκπαίδευσης ανά φύλο και ηλικία στην Κύπρο σε προηγούμενη μελέτη μας με τίτλο: «Η αγορά εργασίας στην Κύπρο»
Σε ότι αφορά στην κατανομή των μονάδων ανά βαθμίδα, παρατηρούμε ότι:
· Για το διάστημα 1960-67, τα σχολεία της πρωτοβάθμιας αποτελούσαν το συντριπτικά μεγαλύτερο ποσοστό των σχολείων (άνω του 80% του συνόλου). Το ποσοστό υποχωρεί συνεχώς, αλλά παραμένει μεγαλύτερο του 50% μέχρι και το σχολικό έτος 1982-83.
· Το διάστημα 1970-1985, παράλληλα με την αύξηση των παιδιών που φοιτούν σε προσχολικές μονάδες (όπως θα δούμε στην επόμενη ενότητα), παρατηρείται αλματώδης αύξηση και των μονάδων προσχολικής (υπερπενταπλασιασμός).
· Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 μέχρι και σήμερα, ο αριθμός των σχολείων πρωτοβάθμιας βρίσκεται συνεχώς κάτω των 400 και ακολουθεί μια ελαφρώς πτωτική πορεία από 396 το 1984-85 σε 360 το 2021-22.
· Αντίστοιχα τα σχολεία προδημοτικής βαθμίδας συνεχίζουν να αυξάνονται αλλά όχι πλέον με τον ίδιο ρυθμό (από 423 το 1985-86 σε 728 το 2021-22)
· Τέλος, τα σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης αποτελούν, με εξαίρεση την περίοδο 1960-66, την μικρότερη ομάδα από τις τρεις βαθμίδες που παρουσιάζουμε στη μελέτη μας. Για το διάστημα παρατήρησης, η δευτεροβάθμια παρουσιάζει ελαφρώς αυξητικές τάσεις και από 45 μονάδες που λειτουργούσαν το 1960-61, φτάνουμε τις 167 το 2021-22.
· Ειδικά για την περίοδο μετά το 1974, θέλουμε να σχολιάσουμε την απότομη μείωση των μονάδων λόγω της τουρκικής εισβολής. Η πρωτοβάθμια δεν ανακάμπτει ποτέ στους προ εισβολής αριθμούς σχολείων (564 το 1973-4). Αντίθετα η προδημοτική και η δευτεροβάθμια, ήδη από το έτος 1978-79 παρουσιάζουν τους ίδιους με τους προ εισβολής αριθμούς μονάδων.
· Σε ότι αφορά τα ιδιωτικά σχολεία, θεωρούμε τέλος σημαντικό να σημειώσουμε ότι σε γενικές γραμμές στο σύνολο τους συστεγάζουν γυμνάσια και λύκεια (διαχρονικά 9 στα 10). Αντίθετα τα δημόσια εκπαιδευτήρια της δευτεροβάθμιας αποτελούν σχεδόν πάντα ξεχωριστές μονάδες μεταξύ γυμνασίου και λυκείου (διαχρονικά 19 στα 20 σχολεία)
Μαθητικός πληθυσμός
Αναφερθήκαμε σε προηγούμενη παράγραφο στα δεδομένα που επηρέασαν διαχρονικά τον αριθμό των σχολικών μονάδων.
Στην προσχολική εκπαίδευση οι αριθμοί μαθητών αυξάνονται διαρκώς από το 1960, παρόλο που ο αριθμός των γεννήσεων δεν αυξάνεται4. Εκτιμούμε ότι αυτό οφείλεται σε διάφορους παράγοντες, όπως το ότι η φοίτηση γίνεται υποχρεωτική, περισσότερα παιδιά φοιτούν στην προσχολική βαθμίδα, και με την πάροδο του χρόνου για περισσότερα σχολικά έτη. Το 2021-22 είναι το έτος με τον μεγαλύτερο αριθμό παιδιών στην προδημοτική από το 1960 και μετά (35 χιλ.). Η αύξηση των παιδιών που φοιτούν στην προδημοτική εκπαίδευση οφείλεται στην αλλαγή του τρόπου ζωής και την ανάγκη (υποχρεωτικής) φοίτησης σε σχολείο από νωρίτερα και περισσότερα χρόνια από ότι στο παρελθόν, αλλά και στην αύξηση του πληθυσμού μέσα από τη μετανάστευση4.
Στη δημοτική εκπαίδευση ο αριθμός των παιδιών σε όλο το διάστημα παρατήρησης κυμαίνεται μεταξύ 55-65 χιλ. με ελάχιστες εξαιρέσεις, κυρίως στο διάστημα 1979-85 (με ελάχιστο τις 46 χιλ. στα έτη 1981-82 και 1982-83). Το φαινόμενο αυτό εξηγείται από αλλαγές στον πληθυσμό της Κύπρου ως απότοκο της τουρκικής εισβολής του 1974 (μετανάστευση Κυπρίων στο εξωτερικό και μείωση γεννήσεων μέχρι και το 1978), που επηρέασε και τον αριθμό των παιδιών που φοίτησαν σε δημοτικά τα επόμενα έτη.
Το διάστημα μεταξύ 1985-90 σημειώνεται σημαντική αύξηση από 51 χιλ. σε 63 χιλ. Οι αριθμοί των μαθητών παραμένουν μεταξύ 55-65 χιλ. μέχρι και σήμερα.
Η δευτεροβάθμια στα έτη μεταξύ 1960-1973 κινείται παράλληλα με την προσχολική (σημαντική αύξηση μαθητών από 26 χιλ. το 1960 σε 50 χιλ. το 1973). Στα έτη μετά το 1974 παρατηρείται σταθεροποίηση που οφείλεται μάλλον σε ισορροπία μεταξύ δύο παραγόντων:
1. αύξηση του αριθμού των παιδιών που φοιτούν σε λύκεια, και που σε προηγούμενα έτη τερμάτιζαν την εκπαίδευσή τους είτε στο δημοτικό είτε στο γυμνάσιο.
2. Μείωση του αριθμού των μαθητών λόγω μετανάστευσης στο εξωτερικό μετά το 1974 και η οποία διαρκεί περισσότερο από ότι στα δημοτικά (1987-88 και 1988-89).
Μετά το 1988 ο αριθμός των μαθητών αυξάνεται και κυμαίνεται μεταξύ 55-66 χιλ.
Τόσο η πρωτοβάθμια όσο και η δευτεροβάθμια επηρεάστηκαν ελαφρά από την οικονομική κρίση με μείωση του αριθμού των μαθητών, κάτι που και πάλι φαίνεται να συνδυάζεται με την μετανάστευση (αυτή την φορά μάλλον μη Κύπριων)5.
_________________________
4-5Σχετικά έχουμε ήδη παρουσιάσει σε προηγούμενη μελέτη με τίτλο «Οι γεννήσεις στην Κύπρο» ο αριθμός γεννήσεων παραμένει σταθερός αριθμητικά σε μεταξύ 8-11,5 χιλ. ανά έτος από το 1974 μέχρι σήμερα.
Στην προσχολική εκπαίδευση οι αριθμοί των μαθητών παρουσιάζονται γενικά αυξητικοί. Κατά την περίοδο της μελέτης (2000-2022), παρατηρείται αύξηση κατά 32%. Μάλιστα μεταξύ των σχολικών ετών 2020-21 και 2021-22 σημειώνεται σημαντική αύξηση 6%.
Η αύξηση παρατηρείται κυρίως στα ιδιωτικά (με μικρή διακοπή μόνο στα χρόνια της οικονομικής κρίσης), αλλά και στα δημόσια νηπιαγωγεία. Ο αριθμός των μαθητών στα κοινοτικά σχολεία παρουσίαζε σημαντική μείωση μεταξύ των ετών 2000-2012. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται σταθεροποίηση και από το 2018-19 ελαφρά αύξηση σε σχέση με το 2000.
Στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, μεταξύ των ετών 2000-2022 παρατηρείται συνολικά μείωση 10% και σε όλα τα έτη. Ο μικρότερος αριθμός μαθητών παρατηρείται το σχολικό έτος 2012-13 με λιγότερους από 53 χιλ., μαθητές.
Η μείωση οφείλεται συνολικά στη μείωση των μαθητών σε δημόσια δημοτικά σχολεία. Αντίθετα οι μαθητές που φοιτούν στα ιδιωτικά δημοτικά αυξάνονται συνεχώς (+150% μεταξύ των ετών 2000-2022) και από 4% του συνολικού μαθητικού πληθυσμού το 2000, αυξάνονται σε 12% το 2022. Αντίθετα στα δημόσια σχολεία οι μαθητές μειώθηκαν κατά 17% στη διάρκεια της περιόδου και αποτελούν το 88% του πληθυσμού το 2022 από 96% το 2000.
Αντίστοιχες τάσεις με την πρωτοβάθμια εκπαίδευση παρατηρούμε και στη δευτεροβάθμια. Ο αριθμός των μαθητών ακολουθεί πτωτική τάση (-9% κατά το διάστημα 2000-2022). Η περίοδος αναφοράς μπορεί να χωριστεί σε τρείς περιόδους:
i. 2000/01 μέχρι και 2011/12 οπότε και δεν παρατηρείται κάποια αξιόλογη μεταβολή στο σύνολο του πληθυσμού.
ii. 2012/13 μέχρι και 2016/17 κατά την οποία και παρατηρείται μείωση στους αριθμούς των μαθητών μέχρι και κατά 14%.
iii. 2017/18 μέχρι και 2021/22 κατά την οποία ο αριθμός των παιδιών σταθεροποιείται ή και αυξάνεται ελαφρώς.
Όπως και στη δημοτική εκπαίδευση, κατά την περίοδο που καλύπτει η μελέτη, ο αριθμός των μαθητών που φοιτούν σε ιδιωτικά σχολεία αυξάνεται σημαντικά (+78%) και αποτελούν το 21% του συνόλου το 2021-2221 από 11% το 2000/01. Τα δημόσια σχολεία «χάνουν» το 19% των μαθητών τους.
Το σχολικό έτος 2021-22, είναι το πρώτο κατά το οποίο οι μαθητές ιδιωτικών εκπαιδευτηρίων ξεπερνούν τις 12 χιλ. Παράλληλα το εν λόγω έτος είναι το καλύτερο από το 2015-16, όσο αφορά στον αριθμό μαθητών στα δημόσια (άνω των 46χιλ.).
Κύπριοι και μη Κύπριοι μαθητές και μαθήτριες
Η Στατιστική Υπηρεσία ορίζει ως μη Κύπριους τους μαθητές των οποίων κανένας από στους δύο γονείς δεν κατέχει την κυπριακή υπηκοότητα. Παρατηρούμε ότι παιδιά που π.χ. έχουν γεννηθεί στην Κύπρο από δύο αλλοδαπούς γονείς, ορίζονται ως μη Κύπριοι, και αντίστοιχα παιδιά που έχουν γεννηθεί στο εξωτερικό από έναν τουλάχιστον Κύπριο γονέα ή από γονείς που απέκτησαν την κυπριακή υπηκοότητα και φοιτούν σε κυπριακά σχολεία θεωρούνται Κύπριοι. Σε κάθε περίπτωση για τους σκοπούς της παρούσας ανάλυσης, χρησιμοποιούμε τον ορισμό όπως τον παραθέτει η Στατιστική Υπηρεσία.
Ο διαχωρισμός μεταξύ Κύπριων και μη Κύπριων μαθητών γίνεται μόνο στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Σε ότι αφορά το διαχωρισμό μεταξύ Κύπριων και μη Κύπριων μαθητών, τα διαθέσιμα στοιχεία, ξεκινούν από το σχολικό έτος 2004/05 (για την πρωτοβάθμια) και από το 2007/08 (για τη δευτεροβάθμια).
Η δευτεροβάθμια εκπαίδευση ακολουθεί παρόμοια πορεία με την πρωτοβάθμια. Η ανάλυση αφορά τα έτη 2007-2022, για τα οποία υπάρχουν δημοσιευμένα στοιχεία. Οι Κύπριοι μαθητές μειώνονται καθ’ όλη την περίοδο αναφοράς, τόσο ως αριθμός (από ~61 χιλ. σε ~47 χιλ.), όσο και ως ποσοστό (αντίστοιχα από 93% σε 80%).
· Σε ότι αφορά στο σύνολο των μαθητών, φαίνεται να δημιουργείται μια νέα τάση. Το σύνολο των μαθητών που σταθεροποιήθηκε στις 55-56 χιλ. μεταξύ των ετών 2015-2020, φαίνεται να αυξάνεται στις 58,2 χιλ. το 2021-22, τον ψηλότερο αριθμό από το 2013-14.
· Σε κάθε περίπτωση, το σύνολο των μαθητών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης μειώθηκε κατά την περίοδο αναφοράς κατά 12%. Οι οριζόμενοι ως Κύπριοι μαθητές μειώθηκαν κατά 24%, ενώ αντίθετα οι μη Κύπριοι σχεδόν αυξήθηκαν κατά 143%.
· Το ποσοστό των Κύπριων μαθητών που φοιτούν σε ιδιωτικά δημοτικά σχολεία αυξήθηκε ελαφρώς από 14% σε 18% κατά την περίοδο αναφοράς. Ύστερα από το 2017-18, που ήταν και το χαμηλότερο σημείο της περιόδου με ~7,5 χιλ., παρατηρείται αύξηση στις 8,4 χιλ. το 2021-22. Ακόμη και με την αύξηση αυτή, δεν έχουμε ξεπεράσει το μέγιστο της περιόδου που ήταν 9,6 χιλ. το 2010-11.
· Το ποσοστό των μη Κύπριων μαθητών κυμαίνεται σε παρόμοια επίπεδα όπως και στην πρωτοβάθμια (δηλ. 7-20%) κατά την περίοδο αναφοράς, ενώ ο αριθμός τους συνεχίζει να αυξάνεται και από 4,8 χιλ. το 2007-08 σε 11,7 χιλ. το 2021-22.
· Σημειώνουμε ως σημαντική παρατήρηση, ότι οι μη Κύπριοι μαθητές που φοιτούν στα δημόσια σχολεία για πρώτη φορά ξεπέρασαν τις 8 χιλ. το 2021-22 και αποτελούν το 17% των μαθητών που φοιτούν στα δημόσια σχολεία (αύξηση 222% από το 2007-08). Αντίστοιχα, στα ιδιωτικά σχολεία, οι μη Κύπριοι μαθητές ανέρχονται σε περίπου 3,6 χιλ. ή το 30% των μαθητών που φοιτούν σε ιδιωτικά σχολεία (αύξηση 73% από το 2007-08)
Μαθητικός πλήθυσμος ανα σχολείο
Ο μέσος αριθμός μαθητών ανά σχολική μονάδα, παρουσιάζει κάποιες ιδιαιτερότητες ανάλογα με τη σχολική βαθμίδα.
· Σταθερότητα στην προσχολική εκπαίδευση: ο μέσος αριθμός είναι μάλλον σταθερός μεταξύ 40-50 μαθητών ανά μονάδα διαχρονικά από το 1970 μέχρι και το 2022.
· Σταδιακή αύξηση και σταθεροποίηση στην πρωτοβάθμια: ενώ πριν το 1985 ο μέσος αριθμός μαθητών κυμαίνεται μεταξύ 105-145 μαθητών, τα επόμενα έτη παρατηρείται μια αύξηση στους περίπου 150-170, όπου και σταθεροποιείται μέχρι και το τέλος της περιόδου παρατήρησης.
· Τέλος, η δευτεροβάθμια παρουσιάζει 4 διαφορετικές περιόδους: Οι αρχικές παρατηρήσεις με 500 και άνω μαθητές ανά σχολείο από το 1960 μέχρι και το 1981-82 (αύξηση αριθμού μαθητών, ενώ λειτουργεί σχετικά μικρός αριθμός σχολείων), σταδιακά μειώνονται μέχρι και τους 400 μαθητές την επόμενη δεκαετία (σημαντική αύξηση σχολικών μονάδων με σταθεροποίηση του μαθητικού πληθυσμού). Στη συνέχεια τη δεκαετία 1990-2000, ο μέσος αριθμός αυξάνεται και πάλι μέχρι τους 500 περίπου (η αύξηση των σχολικών μονάδων δεν αντισταθμίζει την ακόμα πιο μεγάλη αύξηση των μαθητών). Μεταξύ των ετών 2000 και 2022 παρατηρείται συνεχής μείωση του μέσου όρου που για το 2021-22 βρίσκεται λίγο κάτω από τους 350 μαθητές.
Εκπαιδευτικό προσωπικό6
· Στην προσχολική εκπαίδευση, αρχικά και μέχρι το 1979-80 ήταν διορισμένοι ελάχιστοι νηπιαγωγοί (μέγιστος καταγεγραμμένος αριθμός για την περίοδο ήταν 334 το 1973-74). Στη συνέχεια οι νηπιαγωγοί αυξάνονται με πολύ γρήγορο ρυθμό, κάτι που ήταν αναγκαίο, όπως είδαμε σε προηγούμενες ενότητες, δεδομένης της σημαντικής αύξησης τόσο των μαθητών όσο και των σχολικών μονάδων. Η αύξηση συνεχίζεται ακόμα και για το 2021-22 υπήρχαν περίπου 2700 νηπιαγωγοί.
· Στην πρωτοβάθμια από το 1960 μέχρι και το 1985 παρατηρούνται ελαφρώς αυξανόμενοι αριθμοί μεταξύ 1875-2284. Από το 1985 και μέχρι και το 1996, σημειώνεται σημαντική αύξηση από περίπου 2225 σε 4159 (+87%). Από το 1996 έως και το 2022, η αύξηση που καταγράφεται είναι πολύ μικρή. Μάλιστα ο αριθμός των δασκάλων για το 2021-22 ήταν ο μέγιστος που έχει καταγραφεί (~4700) και ήταν αυξημένος κατά 13% από το 1996.
· Τέλος στη δευτεροβάθμια, μεταξύ του 1960-1996 σημειώνεται συνεχής αύξηση (από 1027 το 1960 σε 5797 το 1996 ή +464%), για να καλυφθούν οι ανάγκες της εκπαίδευσης. Η αύξηση προέρχεται από την αύξηση των μαθητών και των σχολικών μονάδων, αλλά και από την αύξηση των μαθημάτων που προσφέρονται. Μεταξύ των ετών 1996-2021 ο αριθμός των καθηγητών αυξάνεται πλέον με πολύ μικρό ρυθμό που το 2021-22 ανήλθε σε 6457 (δηλαδή +11% από το 1996).
________________________________________
6 Η παρούσα έκδοση της μελέτης για την εκπαίδευση, παρουσιάζει για πρώτη φορά στοιχεία και για τη δευτεροβάθμια.
Μέσος αριθμός μαθητών ανά εκπαιδευτικό7
Είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε πόσοι μαθητές αντιστοιχούν ανά εκπαιδευτικό στην κάθε βαθμίδα, και πως εξελίσσεται διαχρονικά αυτός ο δείκτης. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι ο δείκτης δεν αντανακλά τον αριθμό μαθητών ανά τάξη. Τα στοιχεία στους στατιστικής υπηρεσίας δεν ξεχωρίζουν μεταξύ των εκπαιδευτικών βαθμίδες (όπως πχ. διευθυντικό προσωπικό), ή άλλες ειδικές κατηγορίες εκπαιδευτικών όπως της ειδικής εκπαίδευσης ή που δεν ορίζονται ως υπεύθυνοι τμήματος (π.χ. «περιοδεύοντες»).
Η γενικότερη τάση από το 1960 και για τις τρεις βαθμίδες είναι να μειώνεται ο αριθμός των μαθητών ανά εκπαιδευτικό. Αυτό επιβεβαιώνει την εκτίμηση ότι η Κύπρος έχει επενδύσει στην εκπαίδευση μέσα από την πρόσληψη προσωπικού ειδικά από το 1960 και στις αρχές του 2000. Αυτό οφείλεται στην αλλαγή των εκπαιδευτικών μεθόδων μέσα από μικρότερα τμήματα, αλλά και στην εξειδίκευση των εκπαιδευτικών στο γνωστικό τους αντικείμενο ή / και στα καθήκοντά τους.
Από περίπου το 1980 και μετά, η προσχολική και πρωτοβάθμια εκπαίδευση ακολουθούν παρόμοια πορεία, η οποία μάλιστα από το μετά το 2010 είναι σχεδόν ταυτόσημη με περίπου 13 ή και λιγότερους μαθητές ανά εκπαιδευτικό.
Στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση ο αριθμός των μαθητών ανά εκπαιδευτικό μειώνεται σημαντικά μεταξύ του 1960-1985 (Από ~25 μαθητές το 1960 σε 15 το 1985). Στη συνέχεια η πτωτική τάση συνεχίζεται με πολύ χαμηλότερο ρυθμό και την τελευταία δεκαπενταετία βρίσκεται ουσιαστικά συνεχώς κάτω από 10 μαθητές ανά εκπαιδευτικό.
___________
7 Τα στοιχεία που παρουσιάζονται αντλούνται από τη Eurostat. Εκεί δεν εξηγείται επαρκώς αν ο χρόνος αφορά σε ημερολογιακό ή σχολικό έτος. Για χάρη ευκολίας στην μελέτη θεωρούμε ότι τα στοιχεία αφορούν σε ημερολογιακό έτος.
Σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες 8
Πέρα από τα όσα συμβαίνουν διαχρονικά στην Κύπρο έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε τι γίνεται σε άλλες χώρες (κυρίως της Ευρώπης). Ενδεικτικά επιλέξαμε κάποιες χώρες για να κάνουμε τη σύγκριση. Τα διαθέσιμα στοιχεία της Eurostat, είναι από το 2013.
Διαδραστική σύγκριση και με άλλες χώρες και όπου υπάρχουν τα σχετικά στοιχεία, μπορεί να γίνει μέσα από το site μας
Στην προσχολική εκπαίδευση, όλες οι χώρες, με εξαίρεση τη Σουηδία, δεν παρουσιάζουν ουσιαστική μεταβολή. Στη Σουηδία ο μέσος αριθμός παιδιών ανά εκπαιδευτικό υπερδιπλασιάστηκε των ετών 2018 και 2019.
Η Κύπρος βρίσκεται στο πάνω μέρος του εύρους τιμών και κοντά στον μέσο όσο της ΕΕ27. Η Γαλλία αποτελεί διαχρονικά την εξαίρεση με άνω των 21 παιδιών ανά εκπαιδευτικό.
Στην πρωτοβάθμια η Κύπρος και πάλι βρίσκεται κοντά με τις υπόλοιπες χώρες (αλλά χαμηλότερα του μέσου όρου των ΕΕ27).
Υπάρχει μεγαλύτερη διασπορά τιμών σε σχέση με την προσχολική εκπαίδευση. Η Ελλάδα παρουσιάζει τον μικρότερο αριθμό παιδιών ανά εκπαιδευτικό (διαχρονικά κάτω του 10), ενώ στον αντίποδα η Γαλλία και πάλι σημειώνει τις ψηλότερες τιμές (μεταξύ 20-18 μαθητών).
Τέλος στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση8, η Κύπρος και η Ελλάδα βρίσκονται χαμηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (περίπου 9 μαθητές ανά εκπαιδευτικό και στις δύο χώρες για το 2022 έναντι περίπου 11,5 για την ΕΕ27).
8 Τα στοιχεία για δευτεροβάθμια εκπαίδευση χωρίζονται σε «Lower” και “Upper” Secondary education. Για τους σκοπούς της παρούσας ανάλυσης χρησιμοποιούμε το μέσο όρο μεταξύ των δύο κατηγοριών όπου υπάρχουν στοιχεία και για τις δύο. Στις περιπτώσεις που υπάρχει μόνο μία, θεωρούμε ότι αυτή αντιστοιχεί στο σύνολο της δευτεροβάθμιας.
